rTMS چیست؟ (روش های درمان، مزایا و معایب)

سوالی که برای برخی از مراجعین ما بوجود می آید این است که دستگاه rTMS چیست ؟ برای چه بیماری هایی کاربرد دارد؟ و آیا می تواند به بهبود آنها کمک کند؟ در این مقاله با جزئیات به آن خواهیم پرداخت. تحریک مغناطیسی فرا جمجمه‌ای (TMS) نوعی روش درمانی با استفاده از دستگاه تحریک مغز است. این روش غیرتهاجمی و بدون درد با استفاده از پالس‌های الکترومغناطیسی سلول‌های عصبی مغز را تحریک می‌کند و ممکن است به بهبود علائم اختلالات عصبی یا سلامت روان کمک کند.

TMS یا تحریک مغناطیسی مغز، یک روش پزشکی است که زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که درمان‌های دارویی به خوبی جواب ندهند، TMS/rTMS به طور عمده برای درمان افسردگی به کار می‌رود.

این روش در کمک به افرادی که به داروهای ضد افسردگی و روان درمانی پاسخ نداده‌اند، موفقیت‌آمیز بوده است. درواقع، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در سال ۲۰۰۸ TMS را برای این منظور تایید کرد. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد TMS ممکن است به سایر اختلالات مانند اضطراب ، وسواس ، آلزایمر و بیماری پارکینسون کمک کند.

نحوه‌ی عملکرد دستگاه rTMS:

برای آنکه بدانیم دستگاه rTMS چیست ابتدا باید با نحوه عملکرد آن آشنا شویم. این درمان توسط تکنسین یا پزشک متخصص انجام می‌شود. این یک روش سرپایی است و نیازی به بستری ندارد، بنابراین ممکن است در یک کلینیک تخصصی پزشکی انجام شود.

قبل استفاده از دستگاه rTMS، باید بدانید که هیچ گونه ایمپلنت فلزی در سر خود نباید داشته باشید، همینطور افرادی که مبتلا به تشنج هستند بهتر است حتما پزشک خود را در جریان قرار دهند.

در طی انجام TMS چه اتفاقی می‌افتد:

تکنسین یا متخصص برای به حداقل رساندن صدای کلیک ناشی از پالس‌های مغناطیسی به شما گیش گیر می‌دهد. شما روی یک صندلی راحت می‌نشینید. نیازی به هیچگونه بیهوشی ندارید و در طول درمان بیدار خواهید بود.
در اولین جلسه، تکنسین سر شما را اندازه‌گیری می‌کند تا محل قرارگیری کویل مغناطیسی و محل تحریک را تعیین کند. آن‌ها همچنین برای تنظیمات دستگاه rTMS اندازه‌گیری‌های دیگری انجام می‌دهند.
تکنسین کویل را بالای ناحیه جلویی مغز شما قرار می‌دهد. سپس، آن‌ها درمان را شروع می‌کنند.
با آزاد شدن پالس‌های مغناطیسی، صدای کلیک می‌شنوید. همچنین احساس ضربه خفیف یا تق‌تق در زیر کویل مغناطیسی خواهید کرد.
بسته به پروتکل درمانی، زمان این تحریک در هر جلسه ممکن است از 3 تا 30 دقیقه متغیر باشد. پس از تحریک مغز می‌توانید به راحتی به خانه بروید و فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرید.
شما باید این عمل را به مدت ۴ تا ۶ هفته، ۵ روز در هفته تکرار کنید. طول دقیق درمان شما به پاسخگویی و شرایط خاص شما بستگی دارد.

فواید بالقوه‌ی دستگاه rTMS چیست؟

معمولاً ۷۸ درصد بیماران به درمان با دستگاه rTMS پاسخ مثبت داده‌اند و هیچ اثر جانبی خاصی برایشان ایجاد نشده است. سازمان FDA روش درمانی آر تی ام اس را به عنوان یک روش ایمن و مؤثر تأیید کرده است. یکی از بزرگترین مزایای درمان افسردگی با دستگاه TMS این است که بیماران توانسته‌اند وابستگی به داروهای ضد افسردگی را به طور قابل توجهی کاهش دهند یا به کامل حذف کنند.

بدون نیاز به بیهوشی یا آرام‌بخش: درمان‌هایی که نیاز به بیهوشی یا تزریق آرام‌بخش دارند، ممکن است عوارض و خطرات زیادی داشته باشند. بیهوشی ممکن است خود عامل ایجاد عوارض منفی مثل حالت تهوع، سرگیجه، اختلال عملکرد شناختی و هذیان باشد. از طرف دیگر، درمان با دستگاه آر تی ام اس نیازی به بیهوشی یا آرام‌بخش ندارد و این مسئله باعث کاهش خطرات درمانی می‌شود.

عوارض و مضرات بسیار کم rTMS: درمان تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای عوارض بسیار کمی از خود نشان داده است. به طور کلی، فقط ۱۰ تا ۳۰ درصد بیماران پس از درمان احساس ناراحتی یا سردرد جزئی دارند، که البته گذرا است.

درمان سریع: بیش از ۷۵ درصد افراد بهبود می‌یابند. در مقایسه با برخی داروهایی که باید به طور مداوم مصرف شوند و در طولانی مدت تأثیرگذارند، درمان rTMS به بیماران امکان بهبود سریع‌تری را می‌دهد.

بدون نیاز به زمان ریکاوری: از آن‌جا که درمان با دستگاه آر تی ام اس نیازی به بیهوشی ندارد، شما نیازی به زمان ریکاوری برای بازگشت به فعالیت‌های روزانه خود ندارید.

پیشرفت‌های شناختی: rTMS ممکن است به بهبود عملکرد شناختی بیماران کمک کند. افسردگی معمولاً باعث اختلالات شناختی می‌شود و بعد از درمان rTMS، بسیاری از افراد بهبود در توجه، حافظه، و عملکردهای اجرایی مانند تصمیم‌گیری و تحلیل می‌یابند.

تحریک مغناطیسی فرا جمجمه‌ای (TMS) فواید بالقوه‌ی زیادی دارد. محققان هنوز در حال بررسی این روش هستند، اما ممکن است به شرایط زیر کمک کند:

دستگاه rTMS برای چه بیماری‌هایی کاربرد دارد؟

TMS در مراکز مختلف به عنوان یک ابزار درمانی در بیماری‌های عصبی و روانی استفاده می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که تحریک مغناطیسی فرا جمجمه‌ای (TMS) ممکن است در موارد زیر موثر باشد:

درمان افسردگی اساسی (MDD) با دستگاه rTMS: عمدتاً برای درمان اختلال افسردگی اساسی (MDD) که به طور خلاصه افسردگی نامیده می‌شود، استفاده می‌شود. این روش معمولاً برای کسانی که از دارو و روان درمانی نتیجه نگرفته‌اند، توصیه می‌شود. این حالت، افسردگی مقاوم به درمان نامیده می‌شود. تقریباً ۳۰ درصد از افراد مبتلا به افسردگی به دارو درمانی پاسخ نمی‌دهند. بر اساس تحقیقات انجام‌شده در سال ۲۰۱۵، افسردگی با کاهش فعالیت در قشر پیشانی مغز مرتبط است. این ناحیه از مغز درگیر علائم افسردگی مانند کاهش سطح انرژی و تغییرات اشتها است. دستگاه rTMS ممکن است با تحریک سلول‌های عصبی و افزایش فعالیت در این ناحیه کمک کند.

درمان وسواس فکری- اجباری (OCD) با دستگاه rTMS: ممکن است علائم اختلال وسواس فکری- اجباری (OCD) را بهبود بخشد. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در سال ۲۰۱۸ TMS را برای OCD تایید کرد. همانطور که در مورد افسردگی گفته شد، در صورتی که فرد مبتلا به OCD به دارو و روان درمانی پاسخ نداده باشد، TMS توصیه می‌شود. بر اساس یک مطالعه، افراد مبتلا به OCD اغلب فعالیت بیشتری بین قشر پیشانی و جسم مخطط دارند. این ارتباط بیش از حد با علائم شدید OCD مرتبط است. دستگاه rTMS می‌تواند برای مهار فعالیت در این ناحیه از مغز و در نتیجه کاهش علائم OCD استفاده شود.

درمان اضطراب با دستگاه rTMS: از آنجایی که TMS به درمان اختلالات روانی مانند افسردگی و OCD کمک می‌کند، ممکن است اضطراب را نیز کاهش دهد. زیرا این شرایط اغلب باعث ایجاد علائم اضطراب می‌شوند. TMS همچنین می‌تواند برای اختلال اضطراب فراگیر (GAD) مفید باشد.

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD): طبق بررسی انجام‌شده در سال ۲۰۱۹، دستگاه rTMS در اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) اثربخشی نشان داد. همانطور که اشاره شد، TMS می‌تواند قشر پیشانی مغز را هدف قرار دهد، جایی که نحوه‌ی پردازش ترس و نگرانی را تنظیم می‌کند. کارآزمایی انجام‌شده در سال ۲۰۱۸ نشان داد که TMS همراه با درمان شناختی رفتاری برای PTSD موثر بوده است. اثر درمانی این ترکیب به مدت ۶ ماه ماندگار بود.

توانبخشی سکته مغزی: شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد دستگاه rTMS ممکن است به توانبخشی سکته مغزی کمک کند. سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون به مغز مسدود یا کاهش می‌یابد و باعث مرگ سلول‌های مغزی می‌شود. این می‌تواند منجر به از دست دادن بلندمدت تحرک عضلات شود. طبق تحقیقات، استفاده از TMS پس از سکته مغزی می‌تواند به بهبود حرکتی کمک کند. ایده این است که پالس‌های مغناطیسی می‌توانند فعالیت قشر حرکتی را تغییر دهند، بخشی از مغز که حرکت ارادی را کنترل می‌کند. مقاله‌ای در سال ۲۰۱۷ همچنین نشان می‌دهد که TMS ممکن است با تحریک قشر حرکتی، دیسفاژی (مشکل بلع) را بهبود بخشد. نویسندگان این مقاله اضافه می‌کنند که دیسفاژی ۵۰ درصد از افرادی را که سکته مغزی را تجربه کرده‌اند، تحت تاثیر قرار می‌دهد.

اسکیزوفرنی: اسکیزوفرنی یک اختلال روانی مزمن و اغلب شدید است. علائم اصلی این بیماری توهمات شنوایی است که بر ۷۵ درصد از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی تاثیر می‌گذارد. بر اساس بررسی انجام‌شده در سال ۲۰۱۹، هدف قرار دادن قشر گیجگاهی-آهیانه‌ای (تمپوروپاریتال) می‌تواند برای توهمات شنوایی مفید باشد. این ناحیه از مغز که درگیر زبان است، معمولاً در اسکیزوفرنی بیش از حد فعال است.

بیماری پارکینسون: بیماری پارکینسون یک اختلال عصبی است. این بیماری باعث اختلال در عملکرد حرکتی، از جمله لرزش، مشکلات تعادل و انجماد gait (فریز راه رفتن) می‌شود. انجماد gait وضعیتی است که در آن فرد در هنگام راه رفتن احساس یخ‌زدگی می‌کند و نمی‌تواند حرکت کند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۰ نشان داد که TMS ممکن است انجماد gait را بهبود بخشد. به گفته‌ی محققان، TMS اتصالات بین بخش‌های مغز درگیر در انجماد gait را عادی‌سازی می‌کند.

بیماری آلزایمر: دستگاه rTMS ممکن است برای بیماری آلزایمر، نوعی زوال عقل، فوایدی داشته باشد. این اختلال باعث کاهش تدریجی حافظه و زوال عقل می‌شود. طبق تحقیقات جدید، تصور می‌شود که TMS می‌تواند با تغییر اتصالات عصبی درگیر در حافظه و یادگیری به بیماری آلزایمر کمک کند. با این حال، تحقیقات بیشتری برای درک چگونگی مدیریت بیماری آلزایمر با TMS مورد نیاز است.

درد مزمن: TMS به طور بالقوه می‌تواند شرایط درد مزمن مانند فیبرومیالژیا را بهبود بخشد. تحلیلی در سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد که TMS ممکن است با تحریک قشر حرکتی و کنترل انتقال‌دهنده‌های عصبی درگیر در درد، به بهبود وضعیت کمک کند. لازم به ذکر است که افسردگی و درد مزمن اغلب با هم رخ می‌دهند. افسردگی می‌تواند درد مزمن را تشدید کند، بنابراین TMS ممکن است با درمان علائم افسردگی کمک کند. همچنین rTMS برای درد های مزمن تایید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) را دارد.

اعتیاد به نیکوتین: نیکوتین باعث آزاد شدن دوپامین می‌شود که به آن «هورمون شادی» نیز می‌گویند. دوپامین سیگنال‌هایی را به سیستم پاداش مغز، از جمله قشر پیشانی، ارسال می‌کند که منجر به میل شدید به نیکوتین و اعتیاد می‌شود. بر اساس مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۳، TMS می‌تواند با هدف قرار دادن قشر پیشانی به کاهش میل به نیکوتین کمک کند.

چه کسانی می‌توانند از دستگاه rTMS استفاده کنند؟

تا به امروز، تحریک مغناطیسی فرا جمجمه‌ای (TMS) بیشتر به عنوان درمانی برای افسردگی مورد مطالعه قرار گرفته است. نرخ موفقیت TMS برای افسردگی امیدوارکننده است. نرخ پاسخگویی برای افسردگی بین ۳۰ تا ۶۴ درصد است. تحقیقات بیشتری برای درک نرخ موفقیت برای سایر شرایط پزشکی مورد نیاز است.

اگر دچار افسردگی هستید، پزشک احتمالاً قبل از TMS آنتی‌depressantها و روان درمانی را توصیه می‌کند. با این حال، اگر موارد زیر در مورد شما صدق می‌کند، ممکن است گزینه‌ی مناسبی برای استفاده از دستگاه rTMS باشید:

از یک یا چند داروی ضد افسردگی بدون نتیجه استفاده کرده‌اید.

هنگام استفاده از داروهای ضد افسردگی، عوارض جانبی منفی را تجربه کرده‌اید.

چه کسانی نباید از دستگاه rTMS استفاده کنند؟

در حالی که TMS ایمن در نظر گرفته می‌شود، اما برای همه مناسب نیست. در صورت داشتن موارد زیر باید از این روش درمانی اجتناب کنید:

داشتن فلز در سر، مانند:

تحریک کننده های عمقی مغز

الکترودها

استنت‌های گردن یا مغز

کلیپ‌ها یا کویل‌های آنوریسم

ترکش یا گلوله

تاتوهای صورت با جوهر فلزی

پلاک‌های فلزی

ایمپلنت‌های حلزونی

پیرسینگ‌های دائمی

میدان‌های مغناطیسی در دستگاه rTMS می‌توانند باعث گرم شدن یا حرکت این ایمپلنت‌ها شوند که می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی شود. اگر بریس یا پرکردگی دندان دارید، مشکلی برای دریافت این درمان وجود ندارد.

همچنین در موارد زیر ممکن است نیاز به اجتناب از TMS داشته باشید:

سابقه صرع یا تشنج

مصرف داروهای محرک

دارو هایی که آستانه تشنج را کاهش می دهد

عوارض دستگاه rTMS:

آر تی ام اس (rTMS) یا تحریک مغزی به صورت مغناطیسی یک روش غیرتهاجمی و به طور کلی بدون عوارض خاص و جانبی است. این روش به جراحی نیاز ندارد و در مقایسه با مصرف داروهای ضد افسردگی موثرتر و کم‌خطرتر است. عوارض مصرف داروهای ضد افسردگی ممکن است شامل احتمال خودکشی، وابستگی بیش از حد به دارو، احتمال اضافه‌درمصرف دارو (Overdose)، و تداخل با دیگر داروها و خوراکی‌ها باشد. در مقابل، عوارض تحریک مغناطیسی مغز به احتمال سردردی ملایم پس از عمل محدود می‌شوند.

عوارض جانبی TMS غیرمعمول است. در صورت بروز عوارض، ممکن است شامل موارد: مانند سردردهای خفیف و موقت(شایع‌ترین)، سرگیجه، درد پوست سر، درد گردن، سوزن سوزن شدن، تکان خوردن صورت، خواب آلودگی، تغییر در عملکرد شناختی در حین درمان باشد که تمام این عوارض خفیف و موقت هستند و بعد از جلسه درمان از بین خواهند رفت

علائمی مانند سردرد و سرگیجه معمولاً پس از چند جلسه درمان برطرف می‌شوند. همچنین خطر تشنج وجود دارد، اما این عارضه جانبی نادر است. خطر ابتلا به تشنج در طی دوره درمان کمتر از یک دهم درصد است.

برای درمان با rTMS چند جلسه لازم است؟

معمولاً هر بیمار به ۲۰ جلسه درمانی آر تی ام اس نیاز دارد، اما تعداد جلسات ممکن است با توجه به تشخیص پزشک تغییر کند. برای بهترین نتایج، معمولاً بیماران هر هفته ۵ بار برای جلسات درمانی مراجعه می‌کنند. افراد ممکن است در جلسات ۸ تا ۱۲ نتایج اولیه بهبودی را تجربه کنند. هزینه هر جلسه آر تی ام اس با توجه به تعداد جلسات محاسبه می‌شود.

تفاوت rTMS و TMS چیست؟

افرادی که دارای علائم افسردگی هستند، ممکن است به طولانی مدت از عواقب و نشانه‌های این بیماری رنج ببرند. گاهی علت ناکامی درمان‌های معمولی در مقاومت به داروهای ضد افسردگی واقع شود. خوشبختانه دارو درمانی تنها راه مبارزه با افسردگی نیست. تحریک مغناطیسی مغز یا TMS روش درمانی نوینی است که به افراد کمک می‌کند با مقاومت درمانی افسردگی مقابله کنند. TMS مخفف Transcranial magnetic stimulation است و rTMS نیز به زمانی اطلاق می‌شود که جلسات درمانی به صورت دوره‌ای و تکراری انجام می‌شوند (Repetitive Transcranial magnetic stimulation). در واقع زمانی که شما تصمیم می‌گیرید جلسات درمانی خود را به طور کامل طی کنید از واژه آر تی ام اس استفاده می‌شود.

هزینه درمان با دستگاه rTMS چقدر است؟

هزینه یک دوره TMS می‌تواند بین ۶۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ دلار باشد. در ایران نیز حدود هزینه درمان 15 جلسه درمان با rTMS در سال 1403 بین 10 تا 15 میلیون تومان در صورت تکمیل درمان می باشد. بیمه های تکمیلی شما ممکن است هزینه استفاده از دستگاه rTMS را تحت پوشش قرار دهد، اما این به سابقه پزشکی شما بستگی دارد. ممکن است قبل از دریافت پوشش TMS ، مجبور باشید حداقل چهار داروی ضد افسردگی را امتحان کنید. همچنین، در صورت بروز واکنش‌های منفی هنگام استفاده از داروهای ضد افسردگی، ممکن است تحت پوشش قرار بگیرید. برای اطلاعات بیشتر می توانید با بیمه خود تماس بگیرید.

آیا دستگاه rTMS تحت پوشش بیمه درمانی است؟

اگر داروهای ضد افسردگی و روان درمانی برای شما موثر نباشد، بیمه تکمیلی هزینه TMS را پوشش می‌دهد.